افسردگی پس از زایمان یکی از مشکلات شایع روحی است که بسیاری از زنان پس از تولد فرزند خود با آن روبرو میشوند. این اختلال روحی که اغلب نادیده گرفته می‌شود، میتواند تاثیرات منفی جدی بر سلامت روان مادر و حتی رابطه او با فرزندش بگذارد. با وجود شیوع بالا، بسیاری از مادران به دلیل عدم آگاهی یا احساس شرم، از مراجعه به روانپزشک خودداری می‌کنند و در نتیجه، این افسردگی بدون درمان باقی می‌ماند. در این مقاله قصد داریم به بررسی ابعاد مختلف افسردگی پس از زایمان بپردازیم و عوامل موثر بر بروز آن را بشناسیم تا اهمیت توجه به این مشکل را بیشتر درک کنیم و به روش‌های مؤثر برای مدیریت و درمان آن بپردازیم.
افسردگی پس از زایمان؛ تهدیدی پنهان برای مادر، همسر و فرزند
یکی از چالش‌های شایع و نادیده گرفته‌شده‌ای که بسیاری از زنان پس از زایمان تجربه می‌کنند، افسردگی پس از زایمان است. این اختلال که حدود ۲۰ درصد از زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، گاهی تنها به مادر محدود نمی‌شود؛ شریک عاطفی او نیز به‌ویژه اگر سن پایینی داشته باشد، ممکن است درگیر این مشکل شود. افسردگی پس از زایمان در برخی موارد با علائمی آشکار پدیدار می‌شود و در برخی موارد نیز بدون علت مشخصی بروز می‌کند.
علائم این افسردگی مشابه سایر اختلالات افسردگی است و معمولاً در شش ماه نخست پس از زایمان ظاهر می‌شود. برای پیشگیری از تبدیل شدن این حالت به افسردگی مزمن و مقاوم، دریافت درمان تخصصی ضروری است. در صورت عدم درمان، اثرات منفی افسردگی بعد از زایمان دوم میتواند نه تنها بر رابطه همسران تأثیر بگذارد، بلکه روی فرزند نیز اثرات زیان‌باری داشته باشد.
در کودکان مادرانی که دچار افسردگی پس از زایمان شده‌اند، مشکلاتی همچون نقص در شناخت، اختلالات عاطفی، ضعف در مهارت‌های حرکتی، مشکلات رفتاری و کاهش اعتماد به نفس مشاهده می‌شود. بنابراین، رسیدگی و آگاهی نسبت به این موضوع، گامی مؤثر در حفظ سلامت روانی مادر و خانواده است.
علائم افسردگی بعد از زایمان
افسردگی بعد زایمان یک اختلال روانی جدی است که به‌طور معمول در ۴ تا ۶ هفته اول پس از زایمان بروز می‌کند و میتواند تأثیرات عمیقی بر مادر، خانواده و فرزند داشته باشد. علائم افسردگی بعد زایمان از نوسانات خلقی و اضطراب گرفته تا مشکلات خواب، بیاشتهایی، گریههای بیدلیل و کاهش انرژی متغیر است. در موارد شدیدتر، مادر ممکن است دچار مشکلاتی مانند بیتوجهی به نوزاد، احساس بیارزشی و حتی افکار خودکشی شود.
این اختلال ممکن است با علائم “اندوه ناشی از نوزاد” که معمولاً کوتاه‌مدت است اشتباه گرفته شود، اما افسردگی پس از زایمان به شدت بیشتری ادامه می‌یابد و بر توانایی مادر در انجام کارهای روزمره تأثیر می‌گذارد. برای پیشگیری از تبدیل این افسردگی به مشکلات مزمن، درمان به‌موقع و حمایت‌های عاطفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
علت افسردگی بعد از زایمان
افسردگی بعد زایمان میتواند ناشی از عوامل جسمانی و روحی باشد که به‌طور هم‌زمان بر مادر تأثیر می‌گذارند.
در ادامه به علت افسردگی بعد از زایمان سزارین و طبیعی می‌پردازیم:
تغییرات جسمانی
پس از زایمان، کاهش قابل توجه هورمون‌های استروژن و پروژسترون باعث احساس خستگی، کسلی و حتی افسردگی در مادر می‌شود. علاوه بر این، تغییرات هورمونی در غده تیروئید نیز میتواند بر روحیه مادر تأثیر منفی بگذارد.
علل روحی
مشکلات روحی مانند محرومیت از خواب و اضطراب ناشی از مراقبت از نوزاد میتواند به شدت بر مادر تأثیر بگذارد. در برخی موارد، مادر ممکن است احساس کند که کنترل زندگی‌اش را از دست داده و انگیزه کمتری برای ادامه زندگی داشته باشد. همچنین، تغییرات جسمی پس از زایمان و احساس ناخوشایندی نسبت به بدن خود میتواند احساسات منفی و افسردگی را تشدید کند.
تشخیص و تست افسردگی پس از زایمان
برای تشخیص افسردگی پس از زایمان، باید به روانپزشک مراجعه کرد. او با بررسی شرح حال و انجام تست‌های لازم، افسردگی را شناسایی کرده و درمان مناسب را آغاز می‌کند. این افسردگی به سه دسته تقسیم می‌شود:
افسردگی خفیف: بلافاصله پس از زایمان ظاهر می‌شود و معمولاً خودبه‌خود طی چند روز بهبود می‌یابد و نیاز به درمان ندارد.
افسردگی شدیدتر: در ۶ ماه اول پس از زایمان با علائمی مانند خستگی، کمبود انرژی و افکار خودکشی ظاهر می‌شود و نیاز به درمان تخصصی دارد.
سایکوز پس از زایمان: شدیدترین نوع افسردگی است که با نوسانات خلقی شدید و افکار آسیب رساندن به خود یا نوزاد همراه است. درمان فوری و بستری در صورت نیاز ضروری است.
تشخیص و درمان به‌موقع میتواند به بهبود سلامت روانی مادر کمک کند.
درمان افسردگی بعد زایمان
درمان افسردگی پس از زایمان بستگی به شدت و شرایط فردی مادر دارد. در برخی موارد، اگر مادر به بیماری‌های زمینه‌ای مانند اختلالات تیروئید مبتلا باشد، باید این بیماری‌ها نیز درمان شوند و به پزشک متخصص مربوطه مراجعه گردد.
درمان اندوه ناشی از نوزاد
این حالت معمولاً پس از چند روز تا یک یا دو هفته برطرف می‌شود. برای کمک به کاهش علائم، موارد زیر میتواند مفید باشد:
- به خود استراحت کافی بدهید و زمان‌هایی برای استراحت در نظر بگیرید.
- حمایت خانواده و دوستان را بپذیرید و از آن‌ها کمک بگیرید.
- با دیگر مادران تازه زایمان کرده ارتباط برقرار کنید.
- از مصرف مواد مخدر و الکل خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث بدخلقی و تشدید علائم شود.
درمان افسردگی پس از زایمان
درمان افسردگی بعد از زایمان معمولاً از طریق رواندرمانی و دارو درمانی انجام می‌شود:
- رواندرمانی
مراجعه به یک روان‌درمانگر برای صحبت در مورد نگرانی‌ها و احساسات میتواند تأثیر زیادی داشته باشد. این نوع درمان به مادر کمک می‌کند تا با احساسات خود روبه‌رو شده و راه‌های مؤثری برای مدیریت مشکلات پیدا کند. خانواده‌درمانی یا رابطه‌درمانی نیز در این دوران میتواند بسیار مفید باشد.
- دارو درمانی
در برخی موارد، داروهای ضد افسردگی مانند SSRI (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) ممکن است تجویز شوند. مصرف دارو در زمان شیردهی باید با احتیاط انجام گیرد و حتماً باید با پزشک مشورت شود تا از سلامت نوزاد نیز مراقبت شود. برخی داروها مانند پاروکستین (Depapex) می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند، اما مصرف دارو افسردگی بعد از زایمان باید تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد تا از عوارض ناخواسته جلوگیری شود.
انتخاب روش درمانی مناسب برای افسردگی پس از زایمان بسیار حائز اهمیت است زیرا این درمان‌ها به سلامت مادر و نوزاد کمک می‌کنند. همچنین، ادامه درمان افسردگی بعد از زایمان سزارین تحت نظر پزشک ضروری است، زیرا قطع خودسرانه داروها میتواند منجر به تشدید علائم و تبدیل افسردگی به حالت مزمن شود.
درمان خانگی افسردگی بعد از زایمان
در مراحل اولیه افسردگی پس از زایمان، میتوانید از روش‌های خانگی برای کاهش علائم استفاده کنید. در صورت عدم بهبودی پس از چند هفته، مراجعه به پزشک ضروری است.
راهکارهای خانگی عبارت‌اند از:
خواب کافی و منظم: استراحت کافی به بهبود روحیه و انرژی کمک می‌کند.
فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی به کاهش استرس و افزایش انرژی کمک می‌کنند.
ماساژ: ماساژ میتواند تنش عضلانی و اضطراب را کاهش دهد.
مدیتیشن و تنفس عمیق: این روش‌ها به آرامش ذهنی و کاهش اضطراب کمک می‌کنند.
رژیم غذایی سالم: مصرف مواد مغذی مانند میوه‌ها و سبزیجات به تقویت روحیه کمک می‌کند.
حذف غذاهای فرآوری‌شده: کاهش مصرف غذاهای ناسالم به بهبود وضعیت روانی کمک می‌کند.
داروهای گیاهی (با مشورت پزشک): برخی گیاهان آرام‌بخش می‌توانند مفید باشند، اما باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
این روش‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند، اما در صورت عدم بهبودی، نیاز به درمان حرفه‌ای از پزشک دارید.
نقش همسر در افسردگی بعد از زایمان
نقش همسر در دوران افسردگی پس از زایمان بسیار حیاتی است. همسر باید با دقت به تغییرات رفتاری و احساسی همسر خود توجه کند و در صورت مشاهده هرگونه علائم افسردگی، بلافاصله از روانپزشک کمک بگیرد. نادیده گرفتن این علائم میتواند وضعیت را پیچیده‌تر کند.
رابطه عاطفی مثبت و حمایتگر در دوران بارداری میتواند تا حد زیادی از بروز افسردگی پس از زایمان جلوگیری کند. در مقابل، کمبود حمایت عاطفی در این دوران میتواند افسردگی را تشدید کند. بسیاری از زنان در این دوران احساس می‌کنند که توجه و حمایت همسرشان نسبت به آن‌ها کاهش یافته است. بنابراین، اگر همسر بتواند با دقت و محبت بیشتر، توجه و حمایت خود را نشان دهد، این میتواند روند بهبودی را تسریع کرده و مادر را در گذر از این دوره دشوار یاری دهد.
راه‌های پیشگیری از افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان ممکن است بدون عوامل زمینه‌ای رخ دهد، اما برخی اقدامات می‌توانند از بروز آن جلوگیری کنند:
- مشاوره قبل از بارداری: اگر سابقه افسردگی دارید، قبل از بارداری با روانپزشک مشورت کنید تا از پیشرفت افسردگی جلوگیری شود.
- تغذیه و ورزش: رژیم غذایی سالم و ورزش منظم به حفظ سلامت روان کمک می‌کند. پرهیز از الکل و سیگار نیز مؤثر است.
- شبکه حمایتی عاطفی: ارتباط عاطفی با خانواده و دوستان و استفاده از مکمل‌های پزشکی، به کاهش اضطراب و بهبود وضعیت روانی کمک می‌کند.
- نظارت پزشکی: پزشک شما میتواند در دوران بارداری و پس از زایمان شما را از نظر علائم افسردگی تحت نظر بگیرد تا در صورت لزوم درمان‌های پیشگیرانه آغاز شود.
این اقدامات کمک می‌کند تا افسردگی پس از زایمان به موقع شناسایی و درمان شود و مادر بتواند دوران بارداری و پس از زایمان را به‌سلامت و شادابی سپری کند.
در آخر...
افسردگی پس از زایمان یک چالش جدی است که میتواند تأثیر زیادی بر سلامت روانی و عاطفی مادر داشته باشد. مهم است که علائم این اختلال را جدی بگیرید و در صورت بروز مشکلاتی مانند عدم بهبودی، تشدید علائم یا بروز افکار خودکشی، فوراً به متخصصان مراجعه کنید. درمان‌های خانگی می‌توانند به‌عنوان شروعی مفید عمل کنند، اما در صورت عدم بهبود، مشاوره و درمان پزشکی برای بهبود وضعیت ضروری است. یادآوری این نکته حائز اهمیت است که شما تنها نیستید و با دریافت حمایت مناسب، میتوانید به تدریج سلامت روحی و عاطفی خود را باز یابید.
سوالات متداول
علائم شامل نوسانات خلقی، اضطراب، اختلال خواب، بیاشتهایی، گریههای بیدلیل، کاهش انرژی، احساس بیارزشی، بیتوجهی به نوزاد و در موارد شدیدتر، افکار آسیبرسان به خود یا نوزاد است.
افسردگی پس از زایمان میتواند به دلیل تغییرات شدید هورمونی، خستگی، مشکلات خواب، اضطراب ناشی از مراقبت از نوزاد و تغییرات جسمی و روانی پس از زایمان بروز کند.
تشخیص با مراجعه به روانپزشک و بررسی علائمی مانند نوسانات خلقی شدید، بیتوجهی به نوزاد و افکار خودکشی یا آسیب به نوزاد انجام می‌شود.
ابتدا به پزشک مراجعه کنید و رواندرمانی و دارودرمانی را تحت نظر متخصص آغاز کنید؛ حمایت خانواده، استراحت کافی و خودمراقبتی نیز بسیار مفید است.
بله، با دریافت حمایت عاطفی، استراحت کافی، ارتباط با سایر مادران و آگاهی از علائم اولیه می‌توان احتمال افسردگی را کاهش داد.
شما به سه روش میتوانید نوبت ویزیت دکتر بیتا بها را رزرو کنید:
- رزرو آنلاین نوبت از طریق سایتهای دکترتو، نوبت دات ای ار، وی کلینیک و پذیرش ۲۴
- تماس با شماره تلفنهای:
- گیشا: ۰۹۹۰۸۳۰۰۷۹۱
- نظرآباد: ۰۹۳۸۲۹۷۹۱۷۷ و ۰۲۶۴۵۳۶۵۶۳۸
- مراجعه حضوری به مطب دکتر به آدرس:
- تهران، گیشا، نبش کوچه بیست و سوم، جنب بانک شهر، پلاک ۳۲۲، طبقه همکف
- تهران، نظرآباد، الغدیر جنوبی، نبش غدیر ۱۵، بالای بانک رفاه، طبقه سوم
